انیمیشن؛ هنر عصر جدید

انیمیشن؛ هنر عصر جدید
پویانمایی زنده‌نگاری یا انیمیشن: (Animation)نمایش سریع و متوالی تصاویری از اثر هنری دوبعدی، یا موقعیت‌های مدل‌های واقعی برای ایجاد توهم حرکت است. حرکت روان تصاویر متحرک در پویانمایی‌ها، ناشی از یک خطای دید است که به دلیل پدیدهٔ ماندگاری تصاویر پدید می‌آید.
قدیمی‌ترین نمونه‌های تلاش برای بدست آوردن توهم حرکت در طراحی ایستا را می‌توان در نقاشی‌های دوران نوسنگی غارها پیدا کرد، در جائیکه حیوانات با چندین شکل پای روی هم افتاده مجسم شده‌اند، که آشکارا کوششی برای رساندن احساس حرکت است.
انیمیشن؛ هنر عصر جدید
طی دو دهه قرن بیستم، انیمیشن از قلمرو مرموز جادو و شگفتی بیرون آمد و به نوعی تفریح و سرگرمی بدل شد که تماشاگران آن را با طبیب خاطر پذیرا شدند. در این مدت، انیماتورها شیوه بهره برداری از امکانات بالقوه این رسانه را سریعا آموختند، شخصیت های کارتونی به یاد ماندنی خلق کردند و به نوعی انعطاف در حرکت و زمانبندی دست یافتند که به تمامی قوانین طبیعی و امکانات فیزیکی بی اعتنا بود.
انیمیشن با کند و تند کردن حرکات یا کاربرد طنزآمیز آن، می تواند توانایی های جسمانی را جلوه ای اغراق آمیز ببخشد، هنر انیمیشن نیز از همین جا آغاز می شود. همه ما با فیلم کارتون به عنوان تفریحی همگانی، به ویژه برای کودکان، آشناییم. تلویزیون، عرصه ای جهانی را برای این نوع از فیلم کارتون فراهم آورده است و چنین می نماید که تقاضا برای آن هیچ گاه فروکش نخواهد کرد، اما نمونه های متعددی نیز از امکانات بالقوه انیمیشن برای انتقال اندیشه های بصری طنزآلود و روایت های جدی و پیچیده به تماشاگران بزرگسال یافت می شود. برخی از فیلم های انیمیشن نه فقط از جاذبه آنی برخوردارند، بلکه فراموش نشدنی و حاوی تعابیر جالب اجتماعی اند.
نمونه شناخته شده تر، فیلم های انیمیشن آموزشی برای کودکان و بزرگسالان است. در این مقوله، رسانه انیمیشن به نوعی زبان جدید بدل می شود؛ و تصاویری که در آن به کار می رود بسی گسترده تر از تصاویر دنیای موش ها و خرگوش هاست. متأسفانه، هنوز برخی این قسم را حد نهایی فیلم انیمیشن می دانند، رنگ ها و شکل ها و نمادهای متحرک نیز جوهره یک اندیشه یا حس را ارائه می دهدو آن را با وضوح و قدرت طنز بیان می کند. با کاربرد انیمیشن، زمان لازم برای بیان اندیشه ها، به یک چندم زمان شیوه های آموزشی مرسوم می رسد. این شکل از آموزش بصری را می توان برای استفاده عام در جامعه امروز کاملا رواج داد. البته امروزه چشم انداز انیمیشن، گستره قابل ملاحظه ای یافته است.
انیمیشن متولد می شود...
نخستین کسی که در خلق شخصیت های کارتونی موفقیت یافت «وینزور مک کی» آمریکایی بود. وی، ابتدا شخصیت جذاب پسربچه ای به نام «نیمو کوچولو»، و بعدها «گرتی دایناسور» را ارائه داد. نیمو کوچولو در عالم خواب ابتدا در سال ۱۹۰۷ به صورت داستان مصور در روزنامه نیویورک هرالد چاپ شد. وینزورمک کی به سال ۱۹۱۱ تصمیم گرفت نقاشی های نیموکوچولو و دوستانش را به صورت انیمیشن درآورد، که موفقیت زیادی هم کسب کرد. در همین دوران، پیشرفت هایی مجزا در انیمیشن آمریکا و اروپا پدید آمد. در آمریکا درپی موفقیت های جیمز استوارت بلکتون و وینزور مک کی، در هر گوشه و کنار استودیوهای انیمیشن و نیز دست اندرکاران این حرفه و شخصیت های کارتونی آنها سربرآورد. پس از گذشت صد سال، امروزه صنعت انیمیشن در سراسر جهان گسترش یافته است و خیل عظیمی از علاقه مندان از کودکان گرفته تا بزرگسالان را به سوی خود متمایل کرده است. شرکت های بزرگ با تولید آثار پرهزینه سینمایی و تلویزیونی از سینمای زنده پیشی گرفته اند و همواره به تسخیر گیشه ها و موفقیت های روزافزون در این عرصه می اندیشند. حضور پررنگ سینمایی انیمیشن و جلوه های ویژه در آثار زنده سینمایی نیز بر اهمیت آن افزوده است.

- انیمیشن در ایران
سازمان سینمایی کشور تا حدود سال ھای ١٣١٠ فاقد امکانات تولید فیلم انیمیشن بود. علاقه و کنجکاوی اسفندیار احمدیه نقاشی کارگاه سفال وزارت فرھنگ و ھنر، اولین حرکت را به وجود آورد.
احمدیه، اولین نقاشی کارتون را به صورت اسلاید ساخت و سپس آن را به صورت نقاشی متحرک درآورد. این فیلم ملانصرالدین نام داشت و درسال ١٣٣۶ با فیلمبرداری پطروس پالیان با دوربین دستی ١۶ م.م ساخته شد و ١٣ ثانیه بود.
در سال ،۱۳۳۷ شش نفر از شاگردان ممتاز کارآموز رشته سینما در وزارت فرهنگ و هنر، برای تکمیل تحصیلات به آمریکا رفتند. پرویز اصانلو در رشته انیمیشن تحصیل کرد و مدتی زیر نظر لستر نورس کارآموزی کرد. او مدتی هم در استودیوی دیزنی و U. P. A به کار پرداخت. او در آمریکا، قبل از مراجعت به ایران، دستگاه اکسبری QXBERRY را به سفارش وزارت فرهنگ و هنر خریداری کرد و به ایران آورد.
در سال ١٣٣٩ ، با دعوت از جعفر تجارتچی، کاریکاتوریست قدیمی و ھمکاری پرویز اصانلو و اسفندیار احمدیه واحد نقاشی متحرک وزارت فرھنگ و ھنر آغاز به کار کرد. فیلم قمر مصنوعی حاصل ھمین دوره است که به کارگردانی اصانلو ساخته شد. طراحی و نقاشی آن را اسفندیار احمدیه بر عھده داشت. از آنجا که امکانات لابراتواری وجود نداشت این فیلم برای ظھور و چاپ به انگلستان فرستاده شد. مدت نمایش آن ۵ دقیقه بود.
در سال ،۱۳۴۳ نصرت کریمی که تحصیلات سینمایی اش را در کشور چک و اسلواکی به پایان رسانده بود به ایران بازگشت. وی تا سال ،۱۳۴۷ هفت فیلم عروسکی و نقاشی متحرک برای وزارت فرهنگ و هنر ساخت که از میان آنها، فیلم زندگی شایان ذکر است، طرح های این فیلم به سبک نقاشی مینیاتور است. زندگی با تلاش سرکیس زاکاریانس، نصرت شیرازی، فریدون فرشباف، تیموری و اسفندیار احمدیه و با صرف ۳ سال وقت ساخته شد. در سال ،۱۳۴۷ کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شکل گرفت. فعالیت اصلی کانون تهیه کتاب برای کودکان بود. مرکز سینمایی کانون حاصل رابطه این مرکز با نویسندگان و به ویژه نقاشان کتاب های کودکان بود. از نخستین تصویرگران کتاب کودک که به ساختن فیلم انیمیشن دست زدند، می توان آراپیک باغداساریان و فرشید مثقالی را نام برد. در سال های بعد گرافیست ها و نقاشان و کاریکاتوریست های کانون نیز به تولید فیلم انیمیشن پرداختند؛ مرتضی ممیز، علی اکبر صادقی، پرویز نادری، نورالدین زرین کلک، احمد عربانی و...
تلاش این ھنرمندان در مدتی کوتاه، تولیداتی خوب و جوایز متعدد بین المللی را به ھمراه آورد.
- انیمیشن پس از انقلاب
پس از پیروزی انقلاب اسلامی،از آنجائی که تولید انیمیشن فعالیتی غیرضروری شمرده می شد و ھمچنین اوضاع سیاسی، کمیت و کیفیت این فیلم ھا، افت چشمگیری داشت.
انیمیشن ایران با بازگشایی مجدد دانشگاه ھا و شکل گیری آسیفا، مجددا حرکت خود را قدم به قدم آغاز کرد. مراکزی چون وزارت فرھنگ وارشاد اسلامی، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، سیمای جمھوری اسلامی ایران مراکز استان ھا) مرکز صبا، انجمن سینمای جوانان ایران (به شکل نیمه حرفه ای)، مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی (به صورت حرفه ای)، حوزه ھنری سازمان تبیلغات اسلامی)در حال حاضر بیش از صد استودیوی کوچک و بزرگ در سطح کشور به این فعالیت مشغول اند. انیمیشن ایران ھمزمان با تولیدات و توجه صاحبان کالا و مدیران بخش دولتی و سرمایه گذاران خصوصی، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت و توسعه بیشتری یافت.

- انیمیشن، فرصتی برای بیان اندیشه ھا

گذر انیمیشن ایران از مرحله سنتی به انیمیشن صنعتی آخرین تحولی است که طی چند سال در حال وقوع است. ضعف مدیریت، برنامه ریزی، کار گروھی و... از جمله آسیب ھایی ھستند که در حال حاضر با آنھا مواجه ایم. راھی که کشورھای موفق در انیمیشن چند دھه پیش پشت سر گذاشته اند ھم اکنون پیش روی ماست و بی تردید چالش ھای فراوانی از جمله آموزش و پژوھش صحیح و کاربردی، توجه حرفه ای به پیش تولید و توزیع مناسب محصولات تولیدشده و مدیریت برنامه ریزی دولتی و خصوصی بلندمدت لازمه عبور از این مرحله است. بی تردید با افت
نسبی سینما در ایران و پیشروی جھان به سوی آثار انیمیشن، ناگزیر به ھمراھی و ھمگامی با ھنر روز جھان خواھیم بود.

انیمیشن ھمیشه دارای جذابیت بوده و مخاطبان پروپا قرصی ھم داشته است و وقتی ضرورت آن احساس شد خیلی زود جای خود را به عنوان وسیله ارزشمند کمک آموزشی و تبلیغاتی پیدا کرد. در واقع انیمیشن با تکنیک ھای متفاوت و زیبایش اعجاز کرد. بخصوص پیرایه ای که این اواخر بدو بستند یعنی انیمیشن کامپیوتری امروزه با وجود تکنیکھای رایج در انیمیشن کامپیوتری قدرت سازنده نسبت به سابق که فقط می بایست از تکنیکھای دوبعدی و یا اپتیکال استفاده می کرد بیشتر شده است. تردیدی نیست که انیمیشن کامپیوتری کمک زیادی به علوم و فنون مختلف اعم از آموزشی و صنعتی، پزشکی، ھنری و سایر موارد نموده است. تیزرسازی که در حال حاضر یکی از کاربردی ترین بخشھای انیمیشن معاصر به شمار می رود در حال تبدیل شدن به یک صنعت گسترده و فراگیر است. تیزرھای کارتونی ویژگیھای منحصر به فرد خود را دارند در تیزرھای کارتونی سازنده و یا تولیدکننده تنھا محدود به واقعیتھا نیست. ھر چیز غیر واقعی یا تخیلی را می توان جھت تبلیغ محصول به کار برد. انیمیشن جایگاھی برای نوآوری است. ھرچه در ذھن بتوان تصور کرد می توان در انیمیشن به تصویر کشید. برای تبلیغ یک محصول می توان بی نھایت موجود خلق کرد و یا از حرکت دوربین ھای پیچیده که در فیلم زنده امکان ساخت آن نیست بھره برد. انیمیشن ھای تبلیغاتی ضمن آنکه ارزش سرگرم کنندگی آنی دارند، می توانند در سریع ترین زمان ممکن، مفھوم را انتقال دھند. درگذشته کمتر از انیمیشن در تبلیغات تلویزیونی استفاده می شد گرچه تکنیکھای رایج آن زمان چندان فوق العاده نبود. اما کاراکترھای تحرک دوبعدی و ریتم آگھی ھا باعث در ذھن ماندن آنھا می شد. به دلیل وجوداین قابلیت معمولا تیزرھای انیمیشن جذاب ترند و وقتی تکرار می شوند نسبت به تیزرھای فیلم زنده دیرتر جذابیت خود را از دست می دھند. یک تیزر کارتونی خوب می تواند در ھر زمان تأثیرگذار باشد.

- با وجود این ھمه حسن آیا مجاز است که ھرگونه آگھی تبلیغاتی به وسیله انیمیشن (دوبعدی و یا سه بعدی) ساخته شود؟

اخیرا نوعی آگھی ھایی از تلویزیون پخش می شود که حاوی پیامند و بیشتر اطلاع رسانی می کنند تا معرفی کالا. این گونه آگھی ھا که با چاشنی طنز و اشعار و آھنگ ھای ریتمیک توام ھستند و بعضا با مھارت و زیبایی خاصی ھم ساخته می شوند و بیشتر قصد فرھنگ سازی دارند. مانند موارد آگھی ھای صرفه جویی در مصرف گاز، برق و یا تیزرھای راھنمایی و رانندگی. به نظر می رسد که این قبیل آگھی ھا ضمن آنکه سرگرمی و نشاط ایجاد می کنند با طرح مسائل جدی و بخصوص فرھنگی تأثیر قابل توجھی بر بیننده می گذارند، به عنوان مثال طبق آمار رسمی نیروی انتظامی تیزرھای راھنمایی و رانندگی بر ٨١ درصد بینندگان تأثیر مثبت داشته است. البته در برخی موارد این گونه آگھی ھای حاوی پیام بی تأثیر و یا دارای تأثیر کوتاه مدت بوده است. منظور عدم استفاده از شخصیتھای کارتونی در این گونه آگھی ھا و یا عدم استفاده از انیمیشن کامپیوتری نیست. بلکه بلعکس استفاده درست از آن در کنار داستان، اجرای ماھرانه تکنیک و مواردی از این قبیل می باشد.
تکنیک باید براساس نوع محصول انتخاب شود. به طوری که نه تنھا در ارتباط با محصول مورد تبلیغ باشد بلکه به نوعی به بیان ایده مورد نظر در مورد کارایی محصول کمک کند. به طور مثال وقتی با محصولات خوراکی سر و کار داریم فیلم زنده بھتر از انیمیشن کامپیوتری سه بعدی می تواند بیانگر مزه و طعم محصول مورد نظر باشد. برای تبلیغ یک ھمبرگر ھرچقدر مدل شبیه سازی شده کامپیوتری دقیق و زیبا باشد باز ھم به بیننده حس لذت خوردن آن را نمی دھد.در چنین مواردی بھتر است شکل واقعی محصول به نمایش در آید. در واقع استفاده از فیلمبرداری مستقیم از
محصول نتیجه بھتری خواھد داشت. در مقابل وقتی یک کالای صنعتی مثل رادیاتور یا اگزوز اتومبیل را برای ساخت یک آگھی تبلیغاتی در اختیار داریم در بیشتر موارد به لحاظ خشک و خشن بودن محصول استفاده از انیمیشن سه بعدی کامپیوتری نتیجه خوبی خواھد داشت. وقتی کالای مورد تبلیغ مورد استفاده کودکان باشد و یا اکثر استفاده کنندگان آن کودکان باشند، استفاده از انواع تکنیکھای انیمیشن مثل عروسکی کامپیوتری و... به جای استفاده از فیلمبرداری از محصول درست تراست. برای محصولاتی از قبیل انواع پفک و چیپس که به کرات در تلویزیون ایران تبلیغ می شوند به نظر می رسد استفاده از انیمیشن بر بیننده تأثیر بیشتری خواھد گذاشت.
با ھمه آنچه که از مزایای انیمیشن تبلیغاتی گفته شد و با وجود اینکه در کشور ما تیزرھای کارتونی زیادی ساخته می شود، ولی بازار این گونه تیزرھا روبه کسادی است و این به علت فقدان نوآوری و خلاقیت از سوی سازندگان آنھا، عدم اطلاع سفارش دھنده و عدم پرداخت ھزینه کافی و مشکلات ناشی از پخش است که منجر به افت کیفیت تیزر می شود. کیفیت بسیاری از انیمیشن ھا در کشور ما با استانداردھای جھانی مطابقت نداشته و از طرفی معیار صحیحی برای ارزیابی بسیاری از نکات وجو ندارد. به تدریج تولیدکنندگان محصولات تجاری به فیلمھای زنده) البته با کمی ساز و آواز و حرکات موزون( روی می آورند. این به معنای آن نیست که تیزرھای فیلم ھای زنده از زیبایی کافی برخوردار بوده و نقصی ندارند؛ بررسی تیزر فیلم ھای زنده خود بحث مفصلی است که در این مقال نمی گنجد.
در اینجا به مقوله ھای مربوط به کاھش جذابیت تیزرھای انیمیشن اشاره خواھد شد. بسیاری از سفارش دھندگان به دلیل عدم آگاھی از تأثیر تکنیک بر زیبایی تیزر و ھمچنین عدم اطلاع درست از بازار تیزرھا و شناخت مخاطب، اقدام به سفارش آگھی می نمایند و سلیقه خود را به طور مشخص بر سازنده یا مجری تیزر تلویزیونی تحمیل می کنند. نمی توان منکر شد که سطح سلیقه برخی از سفارش دھنده ھا به سلیقه مخاطب عام نزدیک است و اعمال نظر آنھا می تواند به تأثیرگذاری تیزر کمک کند.