راهکارها و نکاتی پیرامون یک ارائه مؤثر

مقدمه

تواناییِ ارتباطِ شفاهیِ مؤثر و انتقالِ پیامِ موردِ نظر، مهارتِ بسیار مهمی است که معمولاً نادیده گرفته می‌شود و به قدرِ کافی تمرین نمی‌شود. این متن با هدف معرفی یک ارائه‌ی خوب طراحی شده است. این ارائه می‌تواند یک ارائه‌ی ساده‌ی سرِ کلاسِ درس باشد، می‌تواند ارائه‌ی نتایجِ یک کارِ پژوهشی در یک گردهمایی باشد، می‌تواند حتی معرفیِ شرکت و فعالیت های آن به کسانی که ما را نمی‌شناسند باشد.
یکی از اصلی‌ترین دلایلِ شتاب گرفتنِ انفجاریِ دانش، تکنولوژی، و تجارت در قرن‌های اخیر، ارتباط پیدا کردنِ آسان‌ترِ انسان‌ها از طریقِ ابزارهای الکترونیک است که باعث می‌شود همه به راحتی به یافته‌ها و اندیشه‌های یکدیگر دسترسی داشته باشند و از آن‌ها استفاده کنند. کمی که بهتر به دنیای امروز نگاه کنیم به روشنی می‌بینیم که ارتباطات آن‌قدر نقشِ مهمی پیدا کرده است که افرادِ موفق فقط کسانی هستند که بتوانند دانسته، یافته، اندیشه، و احساسِ خود را بهتر و مؤثرتر ارائه کنند. هیچ کس نیست که بتواند ادعا کند به دانستنِ نحوه‌ی ارائه نیاز ندارد.

موضوع چیست؟

پیش از هر چیز باید دقت کنیم موضوعِ ارائه و توضیحاتی که درباره‌ی آن داده شده چیست. چون این، آن چیزی است که مخاطبان را به جلسه‌ی ارائه آورده است و همین است که تعیین می‌کند آن‌ها توقع دارند چه چیزی بشنوند. ممکن است ما در ارائه‌ی خود به خیلی چیزهای دیگر هم بپردازیم، اما حتماً باید به آن موضوعِ اصلی که پیش‌فرضِ مخاطبان هست نیز بپردازیم .
یکی از مهم‌ترین قوانین این است که فقط زمانی باید به فکرِ ارائه بیفتیم که واقعاً چیزی برای گفتن داشته باشیم. جمله‌ی معروفی از جان ویدرسپون هست که می‌گوید: «هرگز حرف نزنید مگر این که حرفی برای گفتن داشته باشید، و هنگامی که آن را گفتید، کلام را خاتمه دهید.«
برای داشتنِ یک ارائه‌ی خوب باید به موضوعِ آن کاملاً مسلط باشیم و تمامیِ ابعادِ ظریفِ آن را موردِ نظر قرار داده باشیم. بعد بیشترِ آن‌چه می‌دانیم را رها کنیم و فقط به نکاتِ مهم‌ترِ آن بپردازیم. چون انسان‌ها در یک جلسه تنها می‌توانند تعدادِ محدودی نکته را بفهمند و به خاطر بسپارند.
بنابراین ارائه‌ی ما می‌بایست یک نکته‌ی محوری داشته باشد. دقیقاً آن چیزی که می‌خواهیم مخاطبان به خاطر بسپارند. اما ابتدا باید پرسش‌های مربوط به موضوعِ ارائه را در آن‌ها بیدار کنیم و نیازهایی در مخاطبان ایجاد کنیم که پاسخِ آن‌ها به طورِ طبیعی منجر به آن پیامِ محوریِ ارائه‌ی ما شود.

هدف چیست؟

هدف از یک ارائه ممکن است دادنِ اطلاعات به مخاطبان باشد. اما در بیشترِ موارد هدفِ یک ارائه قانع کردنِ آن‌ها در موردِ چیزی، یا تربیت کردنِ آن‌ها و یا جذب کردن و برانگیختنِ مخاطبان در موردِ چیزی است. حتی گاهی هدفِ ارائه تنها سرگرم کردنِ آن‌ها می‌‌باشد. بنابراین طراحیِ یک ارائه را باید با توجه به هدفی که از آن انتظار داریم، انجام دهیم.
شیوه‌ی نزدیک شدن به موضوع و طرحِ آن کاملاً نیازمندِ این است که بدانیم می‌خواهیم پس از اتمامِ ارائه، چه اثری بر مخاطبان گذاشته باشیم. هدف باید چیزی باشد که هم برای ما (ارائه دهنده) و هم برای مخاطبان مفید باشد و حتی بهتر است این موضوع را به مخاطبان هم منتقل کنیم.
پس پیش از هر چیز فکر کنیم: چرا می‌خواهم چیزی را ارائه دهم؟
این هدف چه چیزی کلی باشد و چه چیزی کاملاً دقیق و مشخص،‌ بهتر است در یک یا چند جمله نوشته شود. این کار باعث می‌شود تلاشِ ما در تنظیمِ ارائه‌مان جهت‌مندتر شود و امکانِ انتخابِ بهترِ محتوای ارائه و چک کردنِ نهاییِ آن فراهم شود.

مخاطب کیست؟

خوب ارائه کردن فقط یعنی چگونگیِ روبه‌رو شدن با مخاطبان. برای آفریدنِ یک ارائه‌ی موفق نیاز داریم بدانیم چگونه آن را با مخاطبان سازگار کنیم، و سپس به صورتی اثربخش آن را ارائه کنیم.
زرق‌وبرق‌های نرم‌افزارِ ارائه هرگز نباید باعث شود فراموش کنیم که در نهایت می‌خواهیم چیزی ارائه دهیم که مخاطبان را تحتِ تأثیر قرار دهیم. استفاده از گرافیک‌های فانتزی هیچ‌گاه جای طراحی و سازمان‌دهیِ ارائه برای مخاطبان را نمی‌گیرند.
البته برای فهمیدنِ این‌که مخاطبان به چه چیز نیاز دارند لازم است درباره‌ی آن‌ها تحقیق شود. یک قانونِ اساسی برای ارائه این است که پیش از درست کردنِ اسلایدها هرچه می‌توانی درباره‌ی مخاطبان اطلاعات جمع کن. در بدنرین شرایط وقتی هیچ اطلاعاتی از مخاطبان در دسترس نیست، می‌توان در حینِ ورود به جلسه‌ی ارائه کمی با آن‌ها گپ زد و تا حد امکان اطلاعاتی به دست آورد تا ارائه را مناسب‌تر تنظیم کرد.
ارائه‌ی شما باید سیرِ منطقیِ پرسش‌هایی که ناخودآگاه برای مخاطبان به وجود می‌آید را دنبال کند.
مخاطبان معمولاً به لایه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند:
بعضی کاملاً با جزئیاتِ آن‌چه شما می‌خواهید ارائه دهید آشنا هستند
بعضی تنها با کلیاتِ حوزه‌ای که قرار است ارائه شود، آشنا هستند
بعضی اصلاً هیچ نمی‌دانند یا مقداری بسیار اندک در جریان هستند
برای دسته‌ی اول می‌توانید فقط اصلِ مطلب را بیان کنید، اما برای دو دسته‌ی دیگر باید در اول بیان کنید که قرار است با چه چیز مواجه شوند، و در آخر هم خلاصه‌ای از آن‌چه ارائه شد، بیان کنید. مطمئناٌ نمی‌خواهیم یک چیز را چندین و چند بار برای مخاطبان تکرار کنیم. بلکه می‌توانیم یک نکته‌ی مهم بیان کنیم و سپس نمایش‌های مختلفی از آن نکته را ارائه دهیم.
چرا باید هر چیز را این‌قدر تکرار کنیم؟ چون اگر می‌خواهیم مخاطبان نکاتِ مهمِ پیامِ ما را به خاطر بسپارند، باید هر نکته را به ۳ تا ۶ روشِ مختلف بیان کنیم. بنابر تحقیقاتِ انجام‌شده، اگر نکته‌ای را یک بار بگویید در پایانِ ارائه تنها ۱۰٪ از مخاطبان آن را به خاطر می‌آورند. اما اگر ۶ بار تکرار شود این عدد به ۹۰٪ می‌رسد. بدونِ تکرار ۴۰٪ از مخاطبان تقریباٌ همه‌ی نکاتی که ارائه کرده‌اید را ظرفِ ۲۰ دقیقه پس از اتمامِ آن فراموش می‌کنند. ظرفِ ۲۴ ساعت ۷۰٪ از مخاطبان تقریباٌ ۱۰۰٪ ‍پیامِ شما را فراموش می‌کنند.

انواعِ ارائه:‌ کدام نوع مناسب‌تر است؟

با توجه به جمیعِ موارد از قبیلِ موضوع، هدف، و مخاطبان باید فکر کنیم که نوعِ ارائه‌ی خود را تنظیم کنیم. به طورِ معمول ارائه در یکی از دسته‌های زیر قرار می‌گیرد:

نتایجِ یک کارِ پژوهشی: پیامِ اصلی که باید در این نوع ارائه‌ها منتقل شود، این است که کارِ پژوهشیِ انجام‌شده، چه نسبتی با کلِ پژوهش‌های انجام‌شده در آن حوزه دارد، و نکته‌ی جدید و اصلیِ این پژوهش چیست.

گزارشِ تکنیکی: در این نوع ارائه‌ها باید جمع‌بندی و نتایجِ به دست آمده از یک کارِ مطالعاتی را به روشنی بیان کنیم و مهم‌ترین نکاتِ آن را به مخاطبان منتقل کنیم. حاصلِ این گزارش ممکن است پیشنهادِ استفاده از روش‌ها یا ابزارهایی خاص برای انجامِ یک کار باشد.

گزارشِ پیشرفت: چیزی که در این نوع ارائه مهم است، این است که مخاطبان در جریانِ روندِ پیشرفت و مشکلاتِ یک پروژه (یک فرآیند) قرار بگیرند. ایجادِ احساسی واقع‌بینانه نسبت به وضعیتِ فعالیت‌های انجام‌گرفته و باقی‌مانده‌ی آن،‌ هدفِ اصلیِ این نوع ارائه است. یکی از انتظاراتِ مخاطبان در این نوع ارائه‌ها این است که بتوانند نسبت به چگونگیِ ادامه دادن یا متوقف کردنِ پروژه تصمیم بگیرند.

گزارشِ پروژه: این نوع ارائه همان گزارشِ پیشرفت است با این تفاوت که در پایانِ پروژه ارائه می‌شود و شاملِ کلیه‌ی فازهای آن می‌شود.

آموزش (نُت‌های کلاسی): ارائه‌ی محتوای آموزشی در یک کلاس، نوعی از ارائه است که در آن، بیشترِ اوقات بهتر است هدفِ ارائه کاملاً شفاف برای مخاطبان بیان شود.

پیشنهادنامه (پروپوزال): یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین انواعِ ارائه است که در آن طرحِ پیشنهادی برای انجامِ یک پروژه با جزئیاتِ کامل معرفی می‌شود و اهداف و خروجی‌های آن مفصلاً بیان می‌شود. هدف از این ارائه، جذبِ سرمایه‌ی مخاطبان است. جذابیت و دقیق به نظر آمدنِ طرحِ پیشنهادی بسیار مهم است. چون در آن استراتژیِ پیشنهاد شده باید به عنوانِ منطقی‌ترین، مؤثرترین،‌ اقتصادی‌ترین، و قابلِ بازبینی‌ترین روش توجیه شود. در نهایت آن‌چه باید در ذهنِ مخاطبان قرار بگیرد این است که این پیشنهاد به نفعِ هردوطرف است، تیمِ پیشنهاددهنده توانایی‌ها و آمادگیِ قبلیِ لازم برای انجامِ پروژه را دارد، و زمان و قیمتِ پیشنهادشده برای آن معقول است.
معرفیِ محصول: در این نوع ارائه هدف معرفیِ جذابِ محصول یا خدماتی جدید است. تأکید بر قابلیت‌ها و مزیت‌های آن نسبت به محصولاتِ دیگر و بزرگ کردنِ ارزشِ آن برای مخاطبان بسیار مهم است.